Şu aralar, Türkiye’nin çeşitli şehirlerinde konferanstan konferansa koşan Japon yüksek inşaat mühendisi, mimar ve deprem uzmanı Yoshinori Moriwaki ile İstanbul’da buluştum. Muhtemel Marmara depreminden, Anadolu’nun fay hatlarına kadar birçok noktayı kendisine sorma fırsatı buldum. İstanbul'daki bazı bölgelerin yumuşak zeminde bulunduğuna işaret eden ünlü deprem uzmanı, bu bölgelerde daha fazla hasar alabileceğini anlattı. Gazete Yazıyor’a çarpıcı açıklamalarda bulunan Yoshinori Moriwaki, hem yetkilileri hem de vatandaşları deprem farkındalığı için uyardı.
• Bursa Mudanya’da gerçekleşen depremden İstanbul için ne anlamalıyız?
Üç sene önce Silivri’de küçük bir deprem oldu. Camiinin minaresi düşmüştü, hatırlıyor musun? Ondan sonra Elazığ’da iki defa deprem oldu. Sonra Manisa, Muğla, İzmir ve ara ara Konya’da, Malatya, Kahramanmaraş, Kayseri’de de oldu. Yani Türkiye’nin her yerinde deprem oluyor. Mudanya depremini de İstanbul için söyleyemeyiz.
• Peki, Bursa’da büyük deprem bekleniyor mu?
Evet, maalesef bekleniyor.
• Yakın bir zamanda mı?
İstanbul’dan önce gelebilir diye söyleyebiliriz. Yani tam zamanını biz de çözemiyoruz, söyleyemiyoruz. Yaklaştı diye herkese söylüyoruz. İstanbul’da, Silivri’de veya Denizli’de fay hattı ara ara kırılabilir. Küçük kırıldıktan sonra, yani birkaç tane gelince büyük deprem bekleniyor diye söyleyebiliriz.
• Yavaş yavaş kırılıp, büyük depremi tetikleyebilir diyorsunuz.
Evet, evet.
• Kandıra en az riski olan yer deniliyor. Siz katılıyor musunuz?
1999 depreminde kırıldığı için hemen beklemiyor hiç kimse.
• 1999 da kırılan fay İstanbul’u da büyük bir şekilde etkiledi.
O fay hattı İstanbul’a da yakındı. Mesela, Boğaz’ın iki tarafında da kaya zeminin üstünde fazla sallantı olmadı. O dönemde hasarlı eski bina çok vardı. Taksim’in arka taraflarına hiçbir şey olmadı. Ancak uzaklığa rağmen Avcılar’da binalar çöktü. Neden? Çünkü yumuşak zemin. Ataköy, Küçükçekmece, Büyükçekmece ve Avcılar buraları tamamen yumuşak zemin. Bakırköy de dahil.
MALATYA İÇİN UYARMIŞTIM
• Peki, 6 Şubat depremine dönmek istiyorum. Herkes İstanbul’da büyük deprem beklerken bu bölgede oldu. Sizler bu taraflarda bekliyor muydunuz?
Üç sene önce Elazığ’a gitmiştim. ‘Doğu Anadolu fay hattı uzun zamandır kırılmadı, bir gün kırılacak o yüzden kırılmadan önce hazır olmak lazım’ demiştim. 2020’de Elazığ’da deprem oldu. 2022’de 8 Aralık’ta Kahramanmaraş’a gittim. Ve oradaki toplantılarda ‘Elazığ kırıldı. Fay kırılmaya başladı’ dedim. Oradakiler şimdi nerede olacak diye sorunca, ben de, ‘Malatya ya da Kahramanmaraş’ demiştim. Yani Allah sizi uyarıyor. Bunu daha önce söyledim ve internetten bulabilirsiniz.
• O bölgenin insanı psikolojik baskı altında. Yeniden büyük bir deprem olabilir mi?
Yok yok. Elazığ, Kahramanmaraş ve Hatay buralarda iki kere oldu. Artık bu stres boşaldı. Biraz küçük fay kaldı. Adana’da olabilir ama o kadar büyük beklemiyorum. Kıbrıs tarafında, yol tarafındaki denizde, Akdeniz de olabilir. Türkiye’nin her tarafı zaten domino taşı gibi. Sıra sıra gidiyor. Elazığ, Maraş, Hatay oldu. Ondan sonraki geliyor.
• Adana’nın özellikle Çukurova’nın zemini yumuşak, binaların yüksek yapılması tehlikeli değil mi?
Pamuk için, tarla olarak iyi ama bina için kötü.
• İstanbul’a dönelim. Durum vahim mi?
İstanbul için durum kötü. Kentsel dönüşüm ile birlikte yürümek lazım. Peki nereden başlanmalı? Yumuşak zeminden başlanmalı. Atatürk Havalimanı gibi yumuşak zeminli yerlerden başlamak lazım. Deprem anında sert zeminde sallantı yıkıma neden olmaz.
• İstanbul’un sert zeminleri neresi?
İstanbul’un zeminle ilgili bir haritası var. Örneğin Anadolu yakasında, Tuzla ve Pendik yumuşak zemin. 2018’den sonraki binalar, zeminde iyileşme yapıldıktan sonra sıkıntı yok. 2018 yılında Türkiye’de deprem yönetmenliği Japonya ile aynı oldu. Bu tarihten öncekilerde sıkıntı vardı. İyileşme yaptıktan sonra bina yapmak lazım.
• 2018 öncesi yapıları mı incelemek lazım?
Verdiğim bu tarihlerden önceki binalar kötü.
• Adalar ne durumda?
Adalar tamamen tehlikeli. Fay hattı adalara çok yakın. Adanın altında uzun zamandır kırılmadığı noktalar var.
• Bütün adalar tehlikeli mi yani şu anda?
Büyükada dâhil hepsi tehlikeli.
• Bakırköy, Avcılar etrafı riskli dediniz. Daha az riskli olan yer hangisi diyorsunuz?
Boğaz’ın her iki tarafı. Şişli, yukarı tarafları ve Karadeniz’e olan taraflar iyi zemin.
• İstanbul’da muhtemel bir deprem sonrası tsunami tehlikesi var mı?
Marmara, Ege, Akdeniz küçük deniz. Onun için dalga fazla olmuyor. Olur ama genel olarak 1 metre olur, en kötü senaryoyla 3 metre gelebilir.
DOĞADAN KAÇAMAYIZ
• Deprem ile savaşmak mümkün mü?
Savaşmak mümkün değil. Doğadan kaçamıyoruz. Sadece hazır olacağız.
• Siz Japonya’da savaştınız ve kazandınız.
Deprem için biz hazırlıklıyız. Yani biz de dua ediyoruz siz de ediyorsunuz. Ama bizler dua etmeden önce devlet, belediye, aileler ve şirketler olsun herkes bir şeyler yapmaya çalışıyor. Ondan sonra deprem geldiğinde de hasarı yüzde 70 azaltıyor. Yani ekip olarak ülkenin birlikte çalışması lazım.
• Sizde raylı sistem var.
Evet raylı sistem var. Temel ile kolon arasına konuluyor. O zaman bina sallanıyorken sadece burası sallanıyor yukarısı yavaş yavaş sallanıyor.
• Bütün binalar mı raylı?
Bütün binalar değil ama en basit yönetmenliğe göre hastanelerde raylı sistem var. Sizde sadece hastanelerde var. Bizde kamu binaları ve okullarda da bulunuyor. Okullar çok önemli.
• İstanbul’da evler kaç kat olmalı?
Kaç kat olduğu önemli değil. 20 kat 50 kat olabilir, sıkıntı yok. Ama yumuşak zeminse sıkıntılı. Yine de yapabilir ama çok masraf olur. Herkes masraftan kaçıyor. Ama bu Japonya’da yok.
• Türkiye’de insanlar müteahhitlere pek güvenmiyor. Sizin oralarda güveiyorlar mı?
Tabii güveniyorlar. Çünkü ona göre bir yanlış yaptığında devletin cezası ağır oluyor. Yani yaptırımlar ağır.
• Nasıl bir ceza uygulanıyor sizde?
İki sene beş sene gibi çalışamazsınız. İhaleye katılamıyorsunuz. O yüzden iş de alamıyorsunuz.
• Bina yıkılır ve ölüm olursa, bunun yaptırımı daha mı ağır oluyor?
Evet, kendine imza atıyorsun. İmza için de çok önemli. Türkiye’de okuyup diploma aldın. Mühendis, mimar oldun. Hemen imza yetkin oluyor. Japonya’da bu yasak. İki yıl çalıştıktan sonra imza hakkı elde ediyorsun. Bu çok önemli.
HAZIRLIKLI OLMALIYIZ
• Her an İstanbul’da büyük bir deprem bekleyebiliriz değil mi?
Ne zaman, nerede, ne kadar büyüklüğünde deprem olacak diye sormayın, artık geliyor. Türkiye’nin her yeri tehlikeli. Japonya ada ülkesi, adanın hepsi tehlikeli. Her zaman deprem gelebilir, bunun için hazırlıklı olmak gerek.
• 17 Aralık Pazar akşamı Yalova Çınarcık’ta yaşanan deprem için ne söylersiniz?
Bu depremler beklenen büyük depremden bin kat küçük. Yani nerede, ne zaman, ne kadar büyük deprem olacak diye düşünmeden artık herkesin bu depremler için hazır olması gerekiyor.
• Bu röportaj için son sözleriniz ne olur?
Eğitim çok önemli. Türkiye’de ‘Çocuklar Duymasın’ diye bir dizi vardı. Onun gibi çocuklara göstermiyorsunuz. Türkiye’de tatbikat ne zaman, nasıl yapılıyor? Ancak yılda bir ya da iki kere değil mi? Senede bir kere iki kere olmaz. Özellikle Japonya’da ayda bir kere yapılıyor. 15 dakikalık bir süre içerisinde yapılıyor. Onun için sık sık yapılıyor. Ve anaokuldan itibaren deprem nasıl oluşuyor, depremden önce neye hazır olmak lazım, deprem anında ne yapmak lazım, deprem çantanın içerisinde neler olmalı, bunları anlatıyoruz ve siz de anlatmalısınız. Ben bunu Türkiye’de ilk defa Manga çizimi ile çizgi romanda deprem nasıl oluyor, ne yapmak lazım, bunları yazdım.
